آیه 39 سوره مریم

وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِي غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا يُؤْمِنُونَ (39)

بعد از آن حضرت نبوى صلّى اللّه عليه و آله را امر مى‌فرمايد:

وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ: و بترسان كفار و مخالفين را از روز ندامت كه در آن بدكاران متحسر باشند كه چرا بد كرديم، و نيكوكاران حسرت برند كه چرا نيكى بيشتر نكرديم. إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ: وقتى كه حساب تمام خلايق شود و حكم صادر گردد.

تفسير قمى- از حضرت صادق عليه السلام اين آيه سؤال شد، فرمود: بعد از آنكه اهل بهشت به بهشت و اهل جهنم به جهنم درآيند، منادى از جانب حق ندا كند: اى اهل بهشت و اى اهل جهنم، آيا مى‌شناسيد مرگ را به صورتى از صور.

«1» سوره بقره آيه 171.

جلد 8 - صفحه 184

گويند: نه. پس مرگ را در صورت گوسفند سياه و سفيد بين بهشت و جهنم بدارند، ندا كنند مشرف شويد تماما و نگاه كنيد به مرگ. پس نگاه كنند، بعد امر فرمايد خداوند عز و جل ذبحش نمايند، و گويند: اى اهل بهشت، مخلد، و مرگ نباشد. و اى جهنميان مخلد، و مرگ نباشد؛ و اينست فرمايش الهى‌ «وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ» يعنى حكم شود بر بهشتيان به خلود در آن و حكم شود به جهنميان به خلود در جهنم‌ «1».

وَ هُمْ فِي غَفْلَةٍ (حال و متعلق بقوله فى ضلال مبين) يعنى كفار در گمراهى آشكارايند در حالتى كه ايشان در غفلت و بى‌خبرى هستند از احوال آخرت به جهت اشتغال آنها به حطام دنيوى و غرور به آن. وَ هُمْ لا يُؤْمِنُونَ‌: در حالتى كه ايمان نمى‌آورند به آخرت و متعلقات آن.

فَاخْتَلَفَ الْأَحْزابُ مِنْ بَيْنِهِمْ فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ مَشْهَدِ يَوْمٍ عَظِيمٍ (37) أَسْمِعْ بِهِمْ وَ أَبْصِرْ يَوْمَ يَأْتُونَنا لكِنِ الظَّالِمُونَ الْيَوْمَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ (38) وَ أَنْذِرْهُمْ يَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِيَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِي غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا يُؤْمِنُونَ (39) إِنَّا نَحْنُ نَرِثُ الْأَرْضَ وَ مَنْ عَلَيْها وَ إِلَيْنا يُرْجَعُونَ (40)

ترجمه‌

پس اختلاف نمودند فرقه‌ها از ميان آنها پس واى مر آنانرا كه كافر شدند از حضور روزى بزرگ‌

چه شنوايند آنها و چه بينا روز كه ميآيند نزد ما ولى باشند ستمكاران امروز در گمراهى آشكار

و بيم ده آنها را از روز حسرت چون تمام شود كار با آنكه آنها در غفلتند و آنان ايمان نمى‌آورند

همانا ما ميراث بريم زمين را و هر كس بر آنست و بسوى ما باز ميگردند.

تفسير

- حزب جماعتى را گويند كه منفرد باشند بعقيده و مسلكى و ظاهرا نصارى بعد از حضرت عيسى يعنى عروجش بآسمان در باره او اختلاف نمودند بعضى گفتند او پسر خدا بود و ملحق بپدر شد و بعضى گفتند خدا بود چندى هبوط بزمين نمود و بعد عروج بآسمان كرد و بعضى گفتند بنده خدا بود و پيغمبر و روح او و يهود گفتند ساحر و كذّاب بود و متولّد از يوسف نجّار پس هم مردم اختلاف نمودند هم نصارى و هم اختلاف از ميان آنها برخاست چون يك دسته ثابت بر قول حق بودند و هم اختلاف در ميان آنها بود چون گفته‌اند كلمه من زائده است در هر حال واى يعنى عذاب شديد ثابت و لازم است براى كسانيكه كافر شدند بخدا و حضرت عيسى كه نشناختند او را بمقامى كه داشت و در حقّ او افراط و تفريط نمودند مانند

جلد 3 صفحه 474

آن دو دسته از نصارى و يهود از مشاهده و معاينه و شهود و حضور آنها در روز بزرگ كه قيامت كبرى است براى حساب اعمال و جزاء كردارشان چه قدر شنوا و بينايند در آنروز چون پرده‌ئى و حجابى نيست ولى امروز در امر چنين پيغمبر اولو العزمى فكر نمى‌كنند و ظلم ميكنند بخودشان و او كه از قدر او تجاوز ميكنند يا در حقّ او تقصير مينمايند و در وادى ضلالت و گمراهى متحيّر و سرگردان ميمانند با آنكه اگر قدرى نظر و اجتهاد نمايند خوب قدر و حقّ او را درك ميكنند كه همان پيغمبر اولو العزم و روح اللّه است نه آنكه پسر يا شريك خدايا العياذ باللّه خدا است و بيم ده اى پيغمبر كفار را از روز حسرت خوردن و ندامت بردن بدكار از كار بدش و نيكوكار از كمى كار خوبش كه آن روز قيامت است وقتى كه مردم از حساب اعمال فارغ شوند و اهل بهشت و دوزخ تعيين گردد و كار تمام شود كه ديگر حسرت و ندامت فائده نداشته باشد چون جهنّمى بگويد چرا كارى كردم كه مستحق جهنّم شدم و بهشتى بگويد چرا كارى نكردم كه بيش از اين مستحق ثواب شوم با آنكه آنها تا در دنيا هستند سر گرم بهوى و هوسند و در غفلت از چنين روز كه در پيش دارند ميگذرانند و آنها معتقد بآنروز و نبوّت تو نيستند تا بدستورات تو عمل نمايند براى اصلاح حال خودشان و تهيّه توشه آخرت در معانى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه روز حسرت روزى است كه مرگ را ميآورند و سر ميبرند و ظاهرا اشاره بحديثى است كه از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و صادقين عليهما السلام در كتب عامّه و خاصه نقل شده كه وقتى اهل بهشت داخل بهشت و اهل جهنّم داخل جهنّم شدند مرگ مصوّر ميشود بصورت قوچ سياه و سفيدى و ميآورند آنرا در بين بهشت و جهنّم نگاه ميدارند و منادى از جانب خداوند ندا ميكند اى اهل بهشت و اى اهل جهنّم بيائيد و نگاه كنيد و آنها ميآيند و نگاه ميكنند و ميشناسند آنرا كه مرگ است و مصوّر باين صورت شده بعد او را ذبح ميكنند و ميگويند اى اهل بهشت هميشه هستيد و مرگ نيست و اى اهل جهنّم هميشه هستيد و مرگ نيست پس اهل بهشت بقدرى خوشحال ميشوند كه اگر مرگ بود از شدّت فرح ميمردند و اهل جهنم نعره‌اى ميكشند كه اگر مرگ بود از غصّه ميمردند و قيامت وقتى بر پا ميشود كه تمام مردم مرده باشند و كسى متصرّف در زمين جز خدا نباشد چون وارث كسى است كه بعد از مردن كسى بماند

جلد 3 صفحه 475

و اموال او را تصرّف نمايد يا با او پايدار باشد و خداوند با زمين و اهل آن بهر دو معنى وارث است و همه در خاتمه امر باو رجوع و بازگشت مينمايند ..

وَ أَنذِرهُم‌ يَوم‌َ الحَسرَةِ إِذ قُضِي‌َ الأَمرُ وَ هُم‌ فِي‌ غَفلَةٍ وَ هُم‌ لا يُؤمِنُون‌َ (39)

و بترسان‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ‌از‌ روز حسرت‌ و ندامت‌ زماني‌ ‌که‌ گذشته‌ كار و ‌آنها‌ ‌در‌ غفلت‌ بودند و ‌آنها‌ ايمان‌ نمي‌آورند و انذرهم‌ ‌که‌ اولين‌ تكليف‌ پيغمبران‌ بشارت‌ و انذار ‌است‌ بشارت‌ باهل‌ ايمان‌ و تقوي‌ و اعمال‌ صالحه‌ و انذار ‌از‌ شرك‌ و كفر و ضلالت‌ و فسق‌ و فجور و اعمال‌ سيّئه‌ و اخلاق‌ رذيله‌ و صفات‌ خبيثه‌.

يوم الحسرة ‌که‌ يكي‌ ‌از‌ اسامي‌ يوم القيامة يوم الحسرة ‌است‌ ‌حتي‌ اهل‌ بهشت‌ حسرت‌ ميبرند ‌که‌ اي‌ كاش‌ بيشتر و بهتر عمل‌ كرده‌ بوديم‌ ‌تا‌ درجات‌ ‌آنها‌ بيشتر و بالاتر ميشد.

إِذ قُضِي‌َ الأَمرُ ‌پس‌ ‌از‌ مردن‌ ديگر نه‌ ايمان‌ قبول‌ ميشود و نه‌ توبه‌.

وَ لَيسَت‌ِ التَّوبَةُ لِلَّذِين‌َ يَعمَلُون‌َ السَّيِّئات‌ِ حَتّي‌ إِذا حَضَرَ أَحَدَهُم‌ُ المَوت‌ُ قال‌َ إِنِّي‌ تُبت‌ُ الآن‌َ وَ لَا الَّذِين‌َ يَمُوتُون‌َ وَ هُم‌ كُفّارٌ نساء ‌آيه‌ 18.

وَ هُم‌ فِي‌ غَفلَةٍ تصور ميكنند و خيال‌ مي‌كنند هميشه‌ ‌در‌ دنيا هستند و ‌پس‌ ‌از‌ موت‌ خبري‌ نيست‌ و بكلّي‌ منكر معاد ميشوند وَ هُم‌ لا يُؤمِنُون‌َ بيوم‌ القيامة

جلد 12 - صفحه 443

و يوم البعث‌.

(آیه 39)- بار دیگر روی سر نوشت افراد بی‌ایمان و ستمگر در آن روز تکیه کرده، می‌فرماید: «آنان را از روز حسرت [- روز رستاخیز که برای همه مایه تأسف است] بترسان، در آن هنگام که همه چیز پایان می‌یابد! و آنها در غفلتند و ایمان نمی‌آورند»! (وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا یُؤْمِنُونَ).

هم نیکو کاران تاسف می‌خورند ای کاش بیشتر عمل نیک انجام داده بودند و هم بد کاران چرا که پرده‌ها کنار می‌رود و حقایق اعمال و نتائج آن بر همه کس آشکار می‌شود.